Grad	Ime	Adresa	Godina otkrivanja	Godina renovacije	Slika	Opis
Sombor	Spomenik žrtvama na Jevrejskom groblju	Šikarski put 3	1947			Spomenik jevrejskim žrtvama otkriven je 23. novembra 1947. na Jevrejskom groblju. Spomenik je visoka i široka konstrukcija od veštačkog kamena sa stepenastim gornjim rubom. Na vrhu je horizontalno postavljen beli mermerni panel sa komemorativnim natpisima na srpskohrvatskom i hebrejskom jeziku. Natpis na sprsko-hrvatskom i hebrejskom jeziku identičnog sadržaja komemoriše sve nastradale članove zajednice 'od staraca to nevine odojčadi, koji su oskrnavljenim rukama fašističkih i nacističkih dželata….kao žrtve stradali na oltaru za svoju veru i narodnost u godinama Drugog svetkog rata bezprimernog po svom vandalizmu i bedi u istoriji Izraela.' Ova spomen-ploča posvećena je svakom pojedinačnom članu somborske jevrejske veroispovedne opštine počev od staraca i starica pa preko mladića i devojaka sve do nevine odojčadi odvojene od majčinog mleka i nejake dece, svima onima koji su nemilostivim i oskrnavljevim rukama fašističkih i nacističkih dželata obešeni, ubijeni, zaklani, spaljeni i odvedeni, koji su mučeničkom smrću kao žrtve stradali na oltaru za svoju veru i narodnost u godinama Drugog svetskog rata bezprimernog po svom vandalizmu i bedi u istoriji Izraela - המצבה [לא קריא] הזאת נקדשה לזכר כל איש ואיש מחברי ק"ק סומבור, מזקניה וזקנותיה, בחוריה ובתולותיה עד יונקי שדים שלא חטאו וגמולי מחלב שלא פשעו הנחנקים ונשחטים נהרגים ונשרפים בידי רצחני הפשיזם ונאציזם האכזריוה [לא קריא] [לא קריא] של צאן הרשים ומובילה ככליל על מזבח דתה ולאומיותם בשנות המלחמה העולמית השנייה שהיא עת צרה שלא היתה כמותה ליעקב Sa obe strane spomenika (pet na prednjoj i pet na zadnjoj strani) postavljeno je deset vertikalno postavljenih belih mermernih panoa sa imenima žrtava. Imena žrtava urezana su na srpskohrvatskom jeziku po azbučnom redu. Jevrejska opština Sombor održava komemorativne svečanosti kod ovog spomenika svake godine - 27. januara, na Međunarodni dan sećanja na holokaust. Zahvaljujemo se gospodinu Fedoru Fišlu na slici.
Sombor	Spomenik žrtvama Borskog rudnika na Jevrejskom groblju	Šikarski put 3	1964			Spomen-obeležje žrtvama Borskog rudnika otkriveno je 19. aprila 1964. godine. Zajednički su ga izgradili Savezi jevrejskih opština Jugoslavije i Mađarske uz pomoć Saveznog sekretarijata za zdravstvo i socijalnu politiku Jugoslavije. Spomenik, napravljen od sivkastog kamena, ima dva glavna dela. Niska pravougaona platforma je delimično natkrivena – natkriveni deo stvara put do uspravne ploče na kojoj su postavljene spomen-ploče. Ploče sa strane (sa srpskohrvatskim i mađarskim tekstom) su iste veličine, dok je ona u sredini (sa hebrejskim tekstom) manja. Uspravna ploča je ukrašena Menorom i Magen Davidom od gvožđa dizajniranim u minimalističkom, geometrijskom režimu. Komemorativni natpisi na srpsko-hrvatskom, hebrejskom i mađarskom jeziku urezani su na tri crne mermerne ploče. Tekst srpskohrvatskog i mađarskog natpisa je identičan; rekavši da je ispod ovog spomenika sahranjeno 700 Jevreja iz Mađarske i Jugoslavije, prinudnih radnika u Borskom rudniku, koje su fašisti ubili oktobra 1944. godine. Natpis na hebrejskom glasi: 'לזכרון הקדושים שנהרגו כאן בשובם מעבודת כפיה מבור הי'ד לתורה ולתעודה ' - U znak sećanja na mučenike koji su ovde stradali po povratku sa prinudnog rada u Boru, neka im Bog osveti krv po zakonu i svedočenju (drugi deo rečenica Isaija 8:20). Tekst na hebrejskom prenosi sasvim drugačiju poruku od onog na srpsko-hrvatskom i mađarskom jeziku, tražeći pravdu za nepravednu smrt mučenika. Spomen-obeležje žrtvama Borskog rudnika je u stvari zajednička grobnica u kojoj se nalaze ekshumirani posmrtni ostaci 700 jevrejskih prinudnih radnika ubijenih u Crvenki. Ukupno 6.000 Jevreja iz Mađarske regrutovano je na prinudne radnike u borskom rudarskom logoru, uključujući oko 600 Jevreja iz Bačke. Zarobljenici Jevreji odvedeni su na marševe smrti septembra 1944. U ciglani u Crvenki, kod Sombora, streljano ih je preko 1.200. Na prvoj posleratnoj konferenciji jevrejskih opština u Jugoslaviji, održanoj 1947. godine, iznet je zahtev za hitnom ekshumacijom i odgovarajućim sahranjivanjem ubijenih. U izveštaju se navodi da su tela počela da izlaze na površinu iz plitke masovne grobnice u kojoj su sahranjena. Iako je pronalaženju trajnog rešenja ovog pitanja dat najveći prioritet, potpuna ekshumacija nije završena sve do 1957. godine, kada su tela prebačena na Jevrejsko groblje u Somboru gde su i sahranjena. Izrada spomenika trajala je dodatnih 7 godina. Preko hiljadu ljudi prisustvovalo je ceremoniji otkrivanja 19. aprila 1964. godine, na godišnjicu ustanka u Varšavskom getu. Govornici su bili članovi Nacionalnog predsedništva mađarskih Jevreja, Mađarskog odbora progonjenih za vreme nacizma, Saveza jevrejskih opština Jugoslavije i Saveza boraca NOB-a. Sledeći citat jednog od govornika, koji je izjavio da je „ovaj spomenik jedan od simbola prolivene krvi mađarskog i jugoslovenskog naroda u njihovoj borbi protiv fašizma“, odražava ukupan ton ceremonije, uprkos učešću jevrejskih predstavnika i čak dva rabina. Za žrtve se smatralo da su jugoslovenski i mađarski državljani, a čin sećanja na njih nije uzimao u obzir njihovo jevrejsko poreklo. Pored toga, datum koji je odabran za otkrivanje, predstavlja žrtve kao aktivne subjekte i stavlja ih u kontekst jevrejskog otpora. Ovim obeležjem pripadnici Jevrejske opštine Sombor obeležavaju svake godine Međunarodni dan sećanja na holokaust (27. januar). Na današnji dan obeležavaju i sećaju se jugoslovenskih i mađarskih Jevreja, zatočenika borskog logora streljanih u Crvenki 1944. godine, čiji su posmrtni ostaci našli poslednje počivalište na Jevrejskom groblju u Somboru. Zahvaljujemo se gospodinu Fedoru Fišlu na slici.